αναπαιδαγώγηση

Σύνολο ενεργειών που επιδιώκουν να επαναφέρουν άτομα που κωλύονται από χρόνια κατωτερότητα σε μια πλήρη απόλαυση των κοινωνικών δικαιωμάτων τους. Η έννοια της α. πρέπει να νοηθεί με ευρύτητα, δεδομένου ότι η αντικειμενική κατωτερότητα μπορεί να πηγάζει από παράγοντες είτε φυσικούς είτε ψυχικούς είτε κοινωνικούς, όπως ορισμένες χρόνιες παθήσεις που θεωρούνται υποτιμητικές ή κάποιες ψυχικές διαταραχές χρόνιας μορφής ή όσες απαιτούν μακρόχρονη θεραπεία και δεν επιτρέπουν την επανάληψη της φυσιολογικής ζωής, παρά μόνο υπό καθοδήγηση ιδιαίτερα φροντισμένη και προσεκτική· όπως, τέλος, οι καταστάσεις έλλειψης προσαρμογής που συνεπάγονται αντικοινωνική συμπεριφορά και απαιτούν επιμελή φροντίδα από ειδικευμένους παιδαγωγούς. Πολλοί συγγραφείς κάνουν διάκριση μεταξύ α. και αποκατάστασης, αποδίδοντας στους δύο όρους διαφορετικές αποχρώσεις έννοιας. Άλλοι υποστηρίζουν την ανάγκη προσκόλλησης στη ρίζα της λέξης, θεωρώντας ότι η σημασία της επανάληψης που περιέχεται και στους δύο όρους αποκλείει όλες τις περιπτώσεις ατέλειας του ατόμου από τη γέννησή του ή διαταραχής τόσο σωματικής όσο και ψυχικής. Σύμφωνα λοιπόν με αυτούς τους συγγραφείς, είναι δυνατόν να μιλάμε για α. και αποκατάσταση μόνο για άτομα που υπήρξαν υγιώς διαπαιδαγωγημένα και ικανά για πολιτισμένη ζωή και έχασαν αυτές τις ικανότητες έπειτα από τραύματα που δημιούργησαν αναπηρία. Στην πράξη, μεγάλο μέρος των προβλημάτων συμβαίνει να αναφέρεται σε άτομα που ουδέποτε υπήρξαν φυσιολογικά, π.χ. σε ψυχικά υποφυσιολογικούς τύπους, σε άτομα που έχουν προσβληθεί από εγκεφαλική παράλυση, σε άλλα που παρουσιάζουν ανωμαλίες της συμπεριφοράς. Ωστόσο, καλό είναι να γίνεται διάκριση μεταξύ α. και ειδικής αγωγής. Πράγματι, η α. αναφέρεται σε άτομα που χρειάζονται κατά κάποιον τρόπο διόρθωση ελαττωματικών λειτουργικών κινήσεων και ελαττωματικής συμπεριφοράς, δηλαδή μια αναπροσαρμογή ικανοτήτων που είτε είναι κατώτερες από το κανονικό είτε χρησιμοποιούνται με τρόπο ανεπαρκή ή ανάρμοστο. Η ειδική αγωγή, αντίθετα, έχει ειδικότερη και πιο περιοριστική σημασία και εφαρμόζεται σε τομέα πιο παιδαγωγικό, στα πολύ νεαρά άτομα, που εξαιτίας μιας οποιασδήποτε κατωτερότητας έχουν ανάγκη από ιδιαίτερη διδασκαλία, η οποία αποβλέπει όχι στη διόρθωση, αλλά στην προσθήκη γνώσεων και ικανοτήτων που αρχικά δεν υπήρχαν. Από όλα αυτά είναι δυνατόν να αντιληφθούμε εκείνο που αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της α. με τη σύγχρονη έννοια του όρου: είναι το ενδιαφέρον για το σύνολο της προσωπικότητας του ατόμου. Σήμερα, δεν σκεπτόμαστε να αναπαιδαγωγήσουμε μεμονωμένα ένα παράλυτο άκρο ή μια παράλυτη κύστη, ως επακόλουθα νευρολογικής πάθησης, ή μια νοημοσύνη κατώτερη ή δυσαρμονική. Αυτό που αποκαθίσταται δεν είναι ένα κομμάτι του ατόμου, αλλά το άτομο στο σύνολό του, εφόσον πρόκειται για άτομο μερικώς ή πλήρως ανίκανο. Συνεπώς, στην περίπτωση του παράλυτου μέλους επιδιώκεται συγχρόνως λειτουργική ανάκτηση τόσο της άρθρωσης όσο και ολόκληρου του σώματος, ανάκτηση ψυχολογική και ανάκτηση κοινωνική. Το ανάλογο θα συμβεί και σε περίπτωση άλλων ανωμαλιών. Η α. αφορά λοιπόν γιατρούς, παιδαγωγούς, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους. Συχνά οιεπαγγελματίες αυτοί πρέπει να αποκτήσουν ιδιαίτερες γνώσεις και να ειδικευτούν στους διάφορους κλάδους της α., δηλαδή της ιατρικής α., της ψυχολογικής α., της κοινωνικής α. κ.ο.κ. Οι δύο κύριοι τομείς τηςα. αφορούν την α. των ψυχοκοινωνικών απροσάρμοστων που βρίσκονται σε εξελίξιμη ηλικία και την κινητική α. ατόμων που έχουν προσβληθεί από νευρολογικές παθήσεις. Η α. των απροσάρμοστων και αντικοινωνικών ανηλίκων βρίσκει την κυριότερη δικαίωσή της τόσο στο γεγονός ότι οι νέοι παρουσιάζουν μεγαλύτερες δυνατότητες επανεγκλιματισμού σε σύγκριση με τους αντικοινωνικούς ενήλικους όσο και στην πεποίθηση ότι πιο συχνά στους νέους, παρά στους ενήλικους απροσάρμοστους, έχουμε να αντιμετωπίσουμε διαταραχές ψυχιατρικής αρμοδιότητας. Η α. των ατόμων αυτών προϋποθέτει προσεκτική ψυχιατρική και κοινωνικοψυχιατρική διάγνωση και αναπτύσσεται σε χώρες όπου η ευθύνη της ολότητας απέναντι στο άτομο αντιμετωπίζεται με νεωτεριστικές αντιλήψεις, μέσα από μια ομαδική οργάνωση, ικανή να οδηγήσει σιγά-σιγά τον νέο άνθρωπο από την κατανόηση των προσωπικών του προβλημάτων στην κατανόηση και την εκπλήρωση των κοινωνικών του καθηκόντων. Η α. στον ιατρικό τομέα ενδιαφέρει, όπως αναφέραμε, τη νευρολογία. Η ιατρική α. αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σπουδαιότητα και θεωρείται η τρίτη φάση της ιατρικής, μετά την προληπτική και τη θεραπευτική ιατρική. Ένα άλλο πεδίο στο οποίο η α. σημείωσε μεγάλη πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες είναι το πεδίο των παιδικών εγκεφαλικών παραλύσεων. Εδώ εμφανίζεται το ενδεχόμενο να μειωθούν, μερικές φορές σε βαθμό σημαντικό, τα αποτελέσματα μόνιμων εγκεφαλικών αλλοιώσεων: είναι πραγματικά δυνατόν να ελαττωθεί η σπαστικότητα των μελών που έχουν προσβληθεί, να αναπαιδαγωγηθεί η άρθρωση του λόγου, να προληφθούν παραμορφώσεις και να παρασχεθεί αγωγή και επαγγελματική μόρφωση με τη βοήθεια ειδικών μεθόδων. Έτσι, στις αγγειακές παραλύσεις των ηλικιωμένων, σε ορισμένες μορφές εκφυλιστικών ασθενειών ή σε βλάβες των περιφερικών νεύρων, η α. εμφανίζεται ως έργο πολυσύνθετο και με υψηλό επίπεδο ειδίκευσης που διαθέτει μεθόδους χρησιμότατες και συχνά πολύ αποτελεσματικές. Η κοινωνική δαπάνη που απαιτείται για την κατάρτιση των ειδικών και τη λειτουργία κέντρων α. είναι υψηλή, αλλά πολύ κατώτερη από τη δαπάνη που απαιτεί η συντήρηση μονίμως ανίκανων ατόμων.